امام جواد (علیه‌السّلام) با این که در کودکی (هشت سالگی) به امامت رسیدند و در جوانی (25 سالگی) شهید شدند، افراد زیادی از محضر علمی و معنوی ایشان کسب علم نمودند که علاوه بر ارتقای علمی معنوی خویش،

به دو فرقه‌ی اسماعیلیه و نصیریه زیاد نپرداختیم چون تعداد منابعشان گاهی منحصر به فرد است در این فصل به زیدیه می‌پردازیم.

در حوزه تاریخ حدیث وقتی روی کتب اربعه متمرکز می‌شویم، مقداری توجه خود را به کوشش‌های دیگری که در عرض کتب اربعه صورت گرفته از دست می‌دهیم. به خصوص با در نظر گرفتن این که سه عدد از کتب

در مورد «من لایحضره الفقیه» باید گفت که یک مقدار وضع این کتاب واضح‌تر و روشن‌تر از کافی است. به هر حال این کتاب به دوره‌ای تعلق دارد که این مقدار ابهام را در مورد آن نداریم.

عنوان کتب اربعه، عنوان شناخته شده‌ای به نظر می‌رسد. در قالب یک سوء تفاهم، کتب اربعه در تقابل با صحاح سته اهل سنت درنظر گرفته می‌شود، گویی که اگر آن‌ها صحاح سته دارند، ما هم کتب اربعه داریم و در واقع

در مباحث قبل که بحث از اصول و مصنفات بود، اشاره کردم که در مقدمه «الفهرست» و در مقدمه «من لا یحضره الفقیه» به اصول و مصنفات اشاره شده است. شیخ طوسی می‌گوید: «کتب اصحابنا الامامیه من الاصول

به سراغ دوره مورد بحث خودمان می‌رویم. راجع به سال‌های 110 تا حدود سال 135 هـ گفتگوهایی داشتیم. چرا بحث اسناد در عراق مطرح شد و این بحث در مدینه و شام مطرح نشد؟!

برای توضیح جریانات اصحاب حدیث و اصحاب رای و تقابل میان آنها باید به اندکی پیش از آنان اشاره کنم و سپس بحث را ادامه دهم.

مبحث را با یک سؤال آغاز می‌کنیم و آن این که در قرن یک وقتی اصحاب کلمات ائمه (علیه السلام) را نقل می‌کردند - به جز به شکل بیان خاطره - نمونه‌هایی داریم که اصحاب از امام معصوم (علیه السلام) به صورت

آغاز سده دوّم یعنی سال 101 هـ، دوره‌ای است که فرمان عمر بن عبدالعزیز صادر شده باشد یا نه، نوشتن حدیث رواج یافت. به هر حال بین مسلمین، هیج اختلافی وجود ندارد که در قرن دوّم، نوشتن حدیث در میان مسلمانان...